Eerst iets over de voorgeschiedenis van Volendam. Op de plek waar nu een flink gedeelte Volendam gebouwd is, stonden vroeger maar enkele huizen. Daarin woonden o.a. een wachter voor de vuren en de bewakers van schepen in de Volendammermeer, tot 1357 de haven van Edam. Destijds werd bij de Zuiderzee de Y-monding afgedamd. Hier ontstond de nederzetting Volendam. In 1492 waren hier zes mensen die schot betaalden (soort belasting). Er kwamen in 1514 zeventien gebouwen in aanmerking voor verponding (vergelijkbaar met grondbelasting). Volendam telde in 1606 slechts achtentwintig schoorstenen.

De Reformatie 1572 is aan Volendam wat voorbij gegaan. De geschiedenis van de kleine gemeenschap gereformeerden te Volendam, dateert vanaf de 17e eeuw. Bekend is dat de hier wonenden zo rond 1630 huisbezoek kregen van de predikanten uit Edam. Slechte voetpaden belette hen echter dikwijls om te komen. Er werden geen activiteiten ontwikkeld tot opbouw gemeente, men bekommerde zich nauwelijks om Volendam. In 1650 werd het  destijds bestaande uit een honderdtal huizen, door zo’n tweehonderd gezinnen bewoond.


 

De kerkenraad van Edam heeft in 1657 medewerking gevraagd aan de Staten van Holland en Westvrieslandt voor de bouw van een predickhuis te Volendam. Hierop werd gunstig beslist. De Vroedschap van Edam besloot tot de bouw van het predickhuijs, school ende woonhuys. Op 5 februari 1658 was de aanbesteding. Na gereedkomen, in eigendom gegeven aan de Gereformeerde gemeente te Volendam. Op 6 oktober 1658 werd het Stolphoevekerkje ingewijd. Eigenlijk begint dan de geschiedenis van Volendam als dorp.

Waren de burgemeesters reeds in 1656 gemachtigd een schoolmeester hier te benoemen, de eerste kwam pas in 1659. Zij woonde tot de 19e eeuw in het kerkje, waaraan zij tevens verbonden waren als voorzanger en koster. Het kerkje werd als school te klein. Aan de westzijde hiervan werd een nieuwe school gebouwd. Deze was in gebruik van 1825-1870. Later kwam er weer een nieuw schooltje aan de oostkant, dit was in gebruik van 1932-1940.

De burgemeesteren van Edam benoemde vanaf 1658 telken jare drie kerkmeesters. Deze aanstellingen vonden plaats tot de Scheiding van Kerk en Staat  in 1798, Franse tijd 1795-1813. Na die tijd vond naamswijziging van Gereformeerde naar Nederduits Hervormde Kerk plaats. De kerkmeesters zijn daarna jaarlijks door de manslidmaten gekozen en na 1955 ook door de vrouwen.  Ze vormde tot 1972 het kerkbestuur van Volendam. Vanaf dat jaar werden ambtsdragers, ouderlingen en diakenen verkozen en ontstond hier een kerkenraad.

Hadden de Edamse predikanten  zich in 1658 bereid verklaard: ‘’ en dat oock een schaal sal worden aangelijt, om de veertien dagen tot Vollendam sal worden gepredickt.”  Echter in de praktijk werd dat:  “Bij winter en ongelegenheijt van wint en weer om de 2 à 3 maandten …” Voorjaar 1664 werd een  verzoekschrift gericht aan de Staten van Hollandt en Westvrieslant toe te staan een proponent te Volendam. De eerste proponent werd beroepen in 1669. Zestien predikanten hebben na deze hier gediend. In de Franse tijd, werden de predikbeurten te Volendam, in 1807 verplicht gecombineerd met Edam.  Deze verplichtte preekbeurten, door de predikanten van Edam, werden tot 1972 eens per maand gehouden. Voor de overige diensten werden later door het kerkbestuur, predikanten van elders gevraagd.

Tussen 1973 en 1978 is veel veranderd in het kerkelijk gebeuren in Edam en Volendam. Predikanten met emeritaat, denominaties verdwenen, drie hervormde kerken gingen samen. Vanaf 1979 tot 2002 had de gemeente Volendam, tezamen met die te Edam, via een overeen gekomen combinatie, één predikant. Deze ging iedere zondagmorgen in beide diensten voor. In 2001 is deze situatie veranderd. Er kwam een nieuwe predikant in SoW-verband en deze ging niet meer elke zondag in Volendam voor. Dit mede vanwege het in Edam samengaan van de Gereformeerde Kerk, Lutherse Gemeente en de Hervormde Gemeente Edam.

Er werd in 2002 een nieuwe combinatie-overeenkomst opgesteld, voor twee zelfstandige Hervormde Gemeenten te Edam en te Volendam. Deze combinatie is per 2012 ontbonden. Het gezamenlijke diakonale werk van de nu beide Protestantse Gemeenten te Edam en te Volendam is per zelfde datum vastgelegd in een gemeenschappelijke regeling.

De Hervormde Gemeente Volendam had reeds in 2004 haar aanduiding en naam gewijzigd in Protestantse Gemeente Volendam. Met ingang van 2012 is zij aangewezen als gemeente waarin geen predikant beroepen hoeft te worden. Zoals vanouds worden voor zondagse diensten voorgangers van buiten gevraagd.

Vanaf sept. 2023 is de Protestantse gemeente Volendam gefuseerd met Edam
en vormen samen de Protestantse gemeente Edam en Volendam.

Stichting Oud Hollandse Kerken
Het kerkgebouw is per 1 oktober 2021 overgedragen aan Stichting Oud Hollandse Kerken.
Deze stichting verwerft, restaureert, onderhoudt en beheert monumentale kerkgebouwen en neemt daartoe het eigendom en het beheer van de oorspronkelijke eigenaren over.
Het uitgangspunt bij de verwerving is dat de kerkelijke monumenten een bijzondere, historische, architectonische of landschappelijke waarde vertegenwoordigen.